ÇERKEŞİ MUSTAFA EFENDİ

1814 yılında vefat eden bu  Hakk Arifi zat,Padişah 2.Mahmut’un (1785/1839)emriyle tasavvuf üzerine bir risale kaleme alır.Bu risalede Zahir Uleması ile sufiler arasındaki tartışmanın kaynağına iner.Uzun zamandan beri tenkit edilen ve anlaşılmayan melamet erleri hakkındaki menfi düşüncelerin cehaletten başka bir şey olmadığını açıkça belirtir.Hakikatı sinelerinde gizleyen melamet erlerinin şeriatı çiğnemeleri söz konusu değildir.Çerkeşi hazretleri şöyle buyurur:

“Sufilerden Melami olanlar (yani melamet yolu ile Hakk’a vasıl olanlar)halkın ve manevi hallerden nasibi olmayanların yanında açıkça şeriata aykırı sözler,fiiller ve tavırlar ile görünürlerse de ,araştırılıp incelendiğinde kesinlikle İslam şeriatına kıl kadar muhalefetleri yoktur.Ancak onların tabiatlarında sırdan ve gizlilikten hoşlandıklarından insanlara göre onların halleri şeriatın görünüşüne ters,hakikatına uygundur.Sözleri,fiilleri ve tavırları şeriata uygun olup kendilerini örtüp gizlerler.Bu kendini gizleyen gurup kamillerdir,fakat kemale erdirici değildirler.nefislerinde raşittirler fakat mürşit-irşat edici doğru yolu gösteren değildirler.Onlardan dua isteme,Hak yolunu göstermeyi  talep etme doğru değildir.Zira nefislerini temizlemek isteyenleri tereddüt ve şüphede bırakırlar,İrşat,tereddüt ve şüpheye düşürmek demek değildir.Bilakis bütün insanların kalplerinden şüpheyi ,zannı çıkartmak ve ortadan kaldırmaktır.”