AZİZ NESEFİ HAZRETLERİNİN RUH VE CİSİM HAKKINDAKİ YAZISININ İKTİBAS HÜLASASI

"Malum olsunki ruh birdir ve fakat ruhun meratibi vardır ve her mertebede bir ismi vardır.Bu mertebelerin isimleri hasebiyle ruhun çok olduğunu zannederler.Halbu ki ruh birden fazla değildir.Velakin cismin dahi ruh gibi meratibi vardır.ve her birinin de bir adı vardır.Toprak,su,hava ve ateş ümmühatdırlar.Her birinin bir sureti ve manası vardır.Sureti zulmet,manası nurdur.(Not:bugünkü teknik cismi tarif ederken cisim enerjinin yoğunlaşmış(sıkıştırılmış)halidir diye tarif yaparlar)
Suretlerine "unsur" ve manalarına "tabiat"derler.Binanaleyh dört unsur ,dört tabiat olur ve bunların cümlesine "ümmehat"derler.Vaktaki bu ümmehatı birbirlerine karıştırırlar ,bir "mizac"peyda olur;ona "cisim"derler.ve ümmehatı birbirlerine karıştırdıkları vakit ,onların manasını da karıştırmış olurlar.ve ondan dahi bir mizac peyda olur,ona da "ruh"derler. Binanaleyh mizac hem cisimde ve hem ruhta olur.Ümmehat birbirlerine karışmamış oldukları müddetce ,onlara"anasır" ve "tabayi"derler ve karıştığı vakit "mizac"peyda olur,"cisim" ve "ruh" derler.Cismin muhtelif meratibi vardır.Her bir mertebede bir isim alır;"cismi cemad"."cismi nebat","cismi hayvan" ve keza ruh dahi meratipte zahir olur ve her bir mertebede bir nam alır."Ruh-u cemad","ruhu nebat","ruh-ı hayvan"dır.ve "insan"enva-ı hayvandan bir nevidir.İşte mizacın hakikatı,cismin hakikatı,ruhun hakikatı budur.

"Cisim"alem-i mülktendir.ve "ruh"alem-i melekuttandır. ve "cisim"alemi halkdandır ve ruh alem-i emirdendir.Ruh cevherdir ve cismin mükemmili ve muharrikidir.Nebat mertebesinde bittab,hayvan mertemesinde bil ihtiyar,ve insan mertemesinde bil fiil.Adem ,"ruhu nebati" ve "ruhu hayvani" ve "ruhu nefsani"de hayvanlar ile müşterektir.ve "Ruh-i insan"bu üç ruh kabilinden değildir.Zira alem-i ulvidendir,nebati ve hayvani ruhlar alem-i süflidendir.Ruhi hayvani cüziyyatı müdriktir,ruhi insani cüziyyatı ve külliyyatı müdriktir.Ruhi hayvani fayda ve zarara müdriktir ve ruhi insanı fayda ve zararı bildiği gibi faydalı ve zararlı olanları da bilir ve alim.mürid,kadir,semi,basir ve mütekellimdir.Bilme vaktinde bütün alimdir.görme vaktinde basirdir,işitme vaktinde tamamen semi'dir ve kelam vaktinde de bütün mütekellimder.Bil cümle sıfat hakkında da böyledir".