TEVHİDİN VE İTTİHADIN MANASI

Sipehsalar hazretlerinin Menakıp nam kitabında Tevhid ile İttihadın arasındaki farkı beyanen şöyle buyururlar:"Tevhidin manası Bir bilmek ve bir demektir.İttihadın manası bir olmaktır.Bu makam makam-ı tevhidden daha yüksektir.Velakin bir olmaktan maksat kısa görüşlü taifenin vehimlerindeki hulul değildir."İttihad"dan maksut odur ki salik cümle makamatı geçmiş olur nefsinin bakırını iksiri azam yapıp cümle amellerini hiçe sayıp kabil-i sıfat-ı ahadiyyet olmuş bulunur.Ondan sonra cismani ve ruhani iradesi Hakkın iradesine muttasıl ve akibet onun sıfatıyla muttasıf olmasıdır.
İnsanı Kamil ile Hakk'ın ittihadının akla yakın izahı için ayna örneği verilir.Ayna,haddizatında suretsiz ve saftır.onun karşısına bir kimse geçerse aynada o şahsın zatı ve sıfatıyla bir suret hasıl olur.Sıfatın zuhuru şöyledir ki ayna karşısındaki şahıs gülse,ağlasa,hareket etse aynadai surette aynı şeyleri yapmaktadır.Bu cihetten şahıs aksin aynıdır.Aksin meydana geldiği ayna üzerine taş yahut boya atılsa,ayna karşısındaki şahıs bundan etkilenmez.Bu noksanlardan münezzeh ve müberradır.Şahıs ile akiste ayniyet ve gayriyetin her ikiside tahakkuk eder.Bu işaret akıllılar içindir.