LA MEVCUDE İLLA HU

Bu tevhid-i Zat demektir.Cem mertebesi , insanın kendisini ve halkın varlığını kabul etmekle beraber, bunların mevcudiyetlerinin  Allah ile kaim olduğunu idraktir.Cem, varlıkları zuhur mahalleri bilip , görünenin tek ve mutlak varlığa bir işaret olarak idrak etmektir.Kainatı bu gözle görmek ve bugörüşü oluş haline getirmek, duymak veyaşamaktır.

Bir kitbullah-ı a'zamdır seraser kainat/Hangi harfi yoklasan ma'nasbı hep Allah çıkar

Cem' baka , yani varlık makamlarındandır.Salik önce büyük işleri Allah Teala'nın fiili görür.Fiilin bir oluş olduğunu ve zuhur yerine göre değişik şekillerde görüldüğünü anlar.Buna Tevhid-i ef'al (işleri birleme) ismi verilir.Daha sonra bu fiillerin , sıfatların bir zuhuru olduğunu hisseder ve tek sıfatın yine , zuhur mahallerinin kabiliyet ve derecesine göre çeşitli şekillerde meydana geldiğini anlar.Buna da Tevhid-i sıfat(sıfatları birleme) adı verilir.Sonunda sıfatın , zatın zuhuru olyması bakımından , zattan başka bir şey olmadığını müşahedre ederLA MEVCUDE İLLA HU, tevhid-i zat(zatı birleme) demektir

Allah Telala bir kimseye ibadetini veya başka bir fiilini müşahede ettirirse , o kul tefrikadadır.(Tefrika kul ile Rabb arasındadır. Bir kimseye de , kendi fiillerinden verdiği bir şeyi müşahede ettirirse, o kul cem ile müşahede durumundadır.

İspat-ı halk tefrika kapısı, isbat-ı Hakk da cem' nimeti olarak ifade edilmiştir.Her iki hal de salik için faydalıdır.Çünkü tefrikası olmaynıın kulluğu olmayacağı gibi, cem'i olmayanın  da marifeti olamaz."iyyake na'budu" FARKA, "iyyake nestain" CEM'A işarettir.zira ibadet kuldan, yardım ise Allah Teala'dan gelmektedir.

CEm vetefrika'yı iyice anlıyabilmek için Cüneydi- Bağdadi'nın aşağıdaki manzumesi :

Sırrımda ve ruhumda Seni bir hakikat olarak buldum (CEM)

Sonra dilim sana tazarru ve niyazda bulundu (TEFRİKA)

Bir takım manalar yüzünden Seninle cem olduk (HAKİKAT)

Bir takım manalar için Senden ayrıldık (İBADET HALİ)

Azamet ve Celalin , baş gözüyle bu dünyada Seni görmeme mani oldu.Fakat vecd hali beni Sana kendimden daha çok yaklaştırdı. 

"Kimi arıyorsun, niye ızdırap içindesin? Zira O bütün zuhuruyla meydanda; sen ise örtü altında gizlisin.O'nu arasan kendinden başkasını göremezsin.Kendini ararsan A'ndan başkasını bulamazsın.