KUTUP

  Kutub kelimesi, Kur’an-ı Kerim’de ve hadîslerde yer almaz. Tasavvufta kutub; veliler tâifesininbaşkanı, dünyanın ve âlemin manevî yöneticisi olduğu kabul edilen en büyük velî anlamındadır. “Kutbiyyet” ise onun bulunduğu makama verilen isimdir. Ayrıca kutbun yönetimi altında bulunan çeşitli veli gruplarının her birinin başkanına da

kutub adı verilir. Bu nedenle birinci anlamdaki kutbu diğerlerinden ayırmak için ona

“kutbu’l-aktâb” denilmiştir.165 Aslında kutub kavramının anlam çerçevesi daha

geniştir. Nitekim bir beldenin adamına o beldenin kutbu, herhangi bir makamda

zamanında şöhret bulup tek kalmış herhangi bir şahsa kutub, bir beldenin adamına o

beldenin kutbu veya bir cemaatin şeyhine o cemaatin kutbu denilmiştir. Ancak

ıstılahî anlamda kutub ismini sadece bir kişi alır. Aynı zamanda bu kişiye “gavs” adı

da verilmektedir.İbnü’l-Arabî’ye göre kutub, asaleten veya vekâleten hal ve makamları

kendisinde toplayan kimsedir. Kutub, dairenin merkezi, çevresi ve Hakkın aynasıdır. Âlemin etrafında döndüğü bir eksendir. iBNİ ARABİ , sufi ıstılahlarını açıkladığı risalesinde ise kutub veya gavsı; “Bütün zamanlarda âlemde Allah’ın nazarının yeri olan tek kimsedir. O, İsrafil (as.)’in kalbi üzerindedir.” diye tarif etmektedir. 

Ona göre, ricâlullâh (Allah adamları), bu isimlendirmeyi genişletmişlerdir. Onlar, herhangi bir makamın çevresinde döndüğü ve bu makamın hemcinslerinden ayrı olarak kendisine özgü olduğu kimseyi ‘kutub’ diye isimlendirirler. Yine bir beldenin adamı, o beldenin kutbu diye isimlendirildiği gibi, bir cemaatin şeyhi de, o cemaatin kutbu olarak isimlendirilmiştir. Fakat terimsel manada kutublar, herhangi bir tamlama yapılmaksızın, bu ismin kendilerine kayıtsız olarak verildiği kimselerdir. Onlardan bir dönemde tek kişi bulunabilir. Bu anlamıyla kutub, aynı zamanda Varlık dairesi de kutub üzerine döndüğünden bu ad verilmiştir. Kutub ruhanî ve cismanî âlemin medarı olup zahiriyle zahir âlemini, batınıyla bâtın âlemini hıfzeder. Zira kutubluktan murad, âlem işlerinin yürümesi bakımından Hakk halifeliğidir. Vezirin padişaha bağlı olan halifeliği gibi.